Didactiek en het opleiden van leraren

De afgelopen maanden heb ik vooral gewerkt aan een literatuurstudie. Allerlei cliches over promotie-onderzoek doen, zijn inmiddels bewaarheid: eenzaam achter een laptop teksten scannen, lezen, analyseren, tabellen vullen …. het hoort er blijkbaar allemaal bij. Voor mij was dat regelmatig bikkelen. Als voormalig gymleraar en lerarenopleider voor docenten Lichamelijke Opvoeding is stil zitten …. om het maar zacht uit te drukken ‘een uitdaging’. Het is voor mij de moeite waard om hier uit de doeken te doen wat er de afgelopen maanden gebeurd is…

Na de zomer ben ik definitief onder begeleiding van Prof. Dr. Klaas van Veen, Dr. Marjon Fokkens Bruinsma beiden van de RuG en Dr. Jeroen Lutters, Lector op Hogeschool Windesheim opnieuw begonnen aan een onderzoeksplan (zie ook een vorige blog). Het plan dat ik voor de zomer indiende was te veel een kopie van mijn werk bij Universiteit Utrecht. En dus leek het me het beste om helemaal opnieuw te beginnen. Dat nieuwe plan kon ik gelukkig in december 2014 afronden.

Daarna ben ik, conform het plan, begonnen met een literatuurstudie. Klassenklimaat is een kernbegrip. Het is gebruikelijk om eens goed in de boeken te duiken en vervolgens te ontdekken wat er over zo’n kern-onderwerp gezegd wordt. Bij een eerste scan kwam ik allerlei synoniemen tegen: Classroom Climate (CCl ), Classroom Management (CM), Classroom Dynamics (CDy), Classroom Environment (CEn), Classroom Ecology (CEc), Classroom Discipline (CDi) Classroom Connectedness (CCo) en er zijn er nog meer.

Ik ben toen gaan zoeken met behulp van een wetenschappelijke zoekmachine (EBSCO-host) en dat leverde de volgende aantallen artikelen op:

17-02-2015	aantal:	Peer reviewed	P-R & 2005-2015
Classroom Climate	13.569	6.313	4.428
Classroom Management	40.954	15.805	9.345
Classroom Dynamics	49.252	4.623	3.343
Classroom Ecology	2.751	1.199	757
Classroom Environment	79.332	31.062	18.657
Classroom Discipline	21.714	8.851	5.271
Classroom Connectedness	556	213	172
Totaal	208.128	68.066	41.973

Het is gebruikelijk om peer-reviewde artikelen te lezen. Dat andere wetenschappers zich over een artikel hebben uitgesproken, geldt dan als borging van kwaliteit van het artikel. Ik heb besloten om artikelen van de laatste 10 jaar te bestuderen (dat is een gebruikelijke periode).

Ik vond 41.000+ artikelen nog steeds te veel 🙂

En dus ….Op grond van deze aantallen koos ik er voor om het zoekproces verder voort te zetten met de begrippen Classroom Management en Classroom Environment. Dit lijken in de recente literatuur de meest frequent gebruikte termen. En om het zoekproces te versterken heb ik ook gezocht met de term Classroom Climate. Hiervoor heb ik gekozen omdat deze Engelse term veel op de Nederlandse term lijkt. Vervolgens heb ik gezocht naar artikelen met CE, CC & CM (afzonderlijk) in de titel. Het vermelden van de term in de titel zie ik dan als criterium. Het gebruik van de term in de titel is dan als indicatie van importantie van die zoekterm gezien. En zo bleven er 464 artikelen over. Samen met wat ‘oudjes-die-niet-mogen-ontbreken-in-zo’n-literatuur-studie’ kwam ik op ruim 500 artikelen uit. Die 500 heb ik allemaal gescand en gekeken of er in het artikel expliciet aandacht was voor definiëring én onderbouwing van de definiëring van het centrale begrip. En zo bleven er 183 geschikte artikelen over.

Ik ben bijna klaar; nog zo’n 40 artikelen. Pfft…

Wat opvallendheden? De term ‘Classroom Management‘ wordt  bijv. veelvuldig in verband gebracht met orde houden. En de laatste 10 jaar zeggen steeds meer wetenschappers dat Classroom Management meer is dan orde houden. Classroom-Environment-wetenschappers hebben vaak een holistische kijk op de klas. Ik kwam bijvoorbeeld WIHIC (What Is Happening In this Class) tegen. Dat is een instrument om klassenomgeving te meten. In dat instrument worden de volgende aspecten in een klas geobserveerd:  Student cohesiveness – Investigation – Equity –  Task orientation – Teacher support – Cooperation – Involvement.
En … Er zijn regelmatig verwijzingen naar het werk van Moos (1974). Hij maakte drie basistypes of dimensies:

• Relationship Dimensions (spreekt voor zich, lijkt me)
• Personal Development Dimensions (gaat vooral over de prestaties van leerlingen)
• System Maintenance and System Change Dimensions (en dat gaat over regels en organisatie).

Afsluitend
En wat ik ook al een paar keer gelezen heb, en daar sluit ik me inmiddels bij aan …. Er is geen eensluidende definitie te geven van klassenklimaat. Het ligt voor mij nu meer voor de hand om ergens in het spectrum van allerlei definities zelf een plekje te bepalen. Ik vind die dimensies van Moos aantrekkelijk, maar ik vind t nog niet volledig.
Voor de lerarenopleidingen is goede definiëring in elk geval van belang. Ik rekende uit:
Neem bijv. één lerarenopleider die het vak Onderwijskunde verzorgt. Zij of hij verzorgt dan bijv. aan 3 klassen van 25 studenten onderwijs. Zij of hij leert dus 75 aanstaande leraren over klassenklimaat. Als die 75 studenten allemaal het onderwijs in gaan en bijv. 6 klassen met 25 leerlingen les geven …. dan heeft indirect die ene lerarenopleider (weliswaar maar een klein beetje) invloed op het klassenklimaat van 75 * (6×25) = 11.250 leerlingen!