Didactiek en het opleiden van leraren

Er is de afgelopen maanden, met betrekking tot mijn onderzoek, weer het nodige gebeurd. Ik breng jullie daarvan graag op de hoogte. Ik heb namelijk gewerkt aan mijn tweede deelonderzoek.

In dit deelonderzoek, dat moet uitmonden in een tweede artikel, zet ik het vergrootglas op het onderwijs dat lerarenopleidingen aanbieden aan aanstaande leraren m.b.t. klassenmanagement. Ik heb daarbij gefocust op Nederlandse lerarenopleidingen voor leraren voor het voortgezet onderwijs. Ik ben op bezoek voor een interview geweest in Utrecht, Amsterdam, Tilburg, Zwolle, Nijmegen en Leiden. Ik heb zowel universitaire opleidingen bezocht als opleidingen in het HBO. En naast de interviews heb ik studieprogramma’s bestudeerd. Daarbij zoomde ik natuurlijk ook in op de onderdelen voor klassenmanagement. Ik zal hieronder persoonlijk reflecteren en daarna nog wat inhoudelijke opbrengsten aankaarten.

Persoonlijk…
Ik ben, zoals waarschijnlijk bekend is, begonnen met een theoretische studie naar definities en concepten van classroom management in Engelstalige literatuur. Zo’n studie heeft zeker ook haar charme. Ik heb ook veel geleerd, maar ik raakte op een gegeven moment verzadigd. Zo’n studie behelsde veel leeswerk en het was voor mij een moeizaam schrijfproces.

Ik keek dus uit naar deze tweede studie waarin ik hoopte dat ik op een hele andere manier aan mijn onderzoek zou kunnen werken. En het bleek ook anders …

Alleen de treinreis naar mijn bestemming had al goed een effect om mijn humeur. Ik werd in alle gevallen vriendelijk en gastvrij ontvangen. Ik trof steeds een collega lerarenopleider met heel veel passie voor het onderwerp en voor het opleiden van leraren. De gesprekken duurde ongeveer 45 minuten tot een uur.

Nu vind ik wetenschappelijk interviewen een kunst apart. Want ik wilde in relationele zin betrokken zijn en ik streefde tegelijkertijd ook naar inhoudelijke distantie. En dat vond ik een lastig spanningsveld. Maar daartegenover stond dat de gesprekken erg boeiend waren. En ook heb ik het idee dat dat ik dichter bij antwoorden van mijn zoektocht kwam.
Janine Evers (inkijkexemplaar; 20 pagina’s; nuttig boek) geeft trouwens aan dat zo’n interview nog wel eens onderschat wordt. Het lijkt zo makkelijk, misschien … even wat vraagjes stellen…. Dat dacht ik eerlijk gezegd ook.

Inhoudelijk…
Deze data-verzameling leverde veel op. Het is op basis van de gesprekken en het bestuderen van de studiegidsen, leuk om een paar zaken te noemen:

1. In alle bestudeerde programma’s van lerarenopleidingen wordt klassenmanagement expliciet genoemd en zijn er 2 tot 8 EC gereserveerd voor aan klassenmanagement-gerelateerde thema’s. Wel geven de meeste opleiders aan dat er geen specifieke EC’s zijn voor klassenmanagement zijn. Klassenmanagement is vaak een onderdeel van een grotere onderwijseenheid.
2. Wat opvalt is dat klassenmanagement doorgaans bij algemeen onderwijskundige en pedagogische programmaonderdelen terug te vinden is. En dus … apart van vak-didactische onderdelen staat.
3. Vaak wordt klassenmanagement in de beschrijvingen van de studiegidsen in verband gebracht met zaken als interpersoonlijke relaties, orde en structuur, het handhaven van regels, de roos van leary, algemene didactische principes, groepsdynamica, pesten, lesonderbrekingen en het motiveren van leerlingen.
4. Wat me ook opviel was dat klassenmanagement vaak in de eerste fase van de lerarenopleiding wordt aangeboden.
5. Uit de interviews komt de indruk naar boven dat lerarenopleiders een brede kijk op klassenmanagement hebben. Zij zeggen dan dat klassenmanagement een fenomeen is waarbij verschillende facetten van het verzorgen van onderwijs bij elkaar samen komen. Zo geven zij bijvoorbeeld aan dat bepaalde ordeproblemen zomaar “leerproblemen met een vermomming” kunnen zijn. Of dat klassenmanagement gezien wordt als, zoals een van de  respondenten het noemde: “het managen van de werksfeer”, waarin de relatie, tussen de leraar en de leerling en tussen de leerlingen onderling, de belangrijkste schakel is.
6. Het onderwijs dat op de opleiding wordt aangeboden, zo melden de respondenten, kenmerkt zich door bijv. de les met een korte theoretische inleiding te starten, waarna de studenten met verwerkingsopdrachten aan de slag gaan. Zo werd bijv. rollenspellen, leergesprekken, groepsdiscussie, bespreken van stage-ervaringen, bekijken en bespreken van videobeelden genoemd. Het onderwijsaanbod op de lerarenopleiding is vaak door middel van stage-opdrachten gekoppeld aan werkervaringen. En ook de toetsing vindt in de meeste gevallen plaats aan de hand van opdrachten die op de werkplek uitgevoerd worden.

Conclusies?
Daar is het nog wat vroeg voor, vind ik. Ik wil graag eerst de data goed analyseren. Wat ik in elk geval wil zeggen, is dat mijn nieuwsgierigheid naar de lessen op de lerarenopleiding verder is toegenomen door deze interviews. Ik ben heel benieuwd naar de concrete invulling van de lessen op de opleiding. Die lessen zou ik graag eens observeren. En daarna vragen aan de toekomstige leraren hoe zij die lessen ervaren en wat zij daarvan leren!!