Didactiek en het opleiden van leraren

Ik hoor de laatste tijd docenten in het HBO wel eens mopperen: ” Ik erger me er soms groen en geel aan. Studenten die rommel achterlaten in het lokaal, die zich niet aan opdrachten en inleverdata houden, die brutaal doen”.

Het begint vaak klein, maar het gaat langzaam van kwaad tot erger, tot het haast de spuigaten uit komt. Vaak is dit gedrag er niet doelbewust. Uiteraard zijn er ook voorbeelden van gevallen waarin de studenten wel gericht elkaar of de leraar lastig vallen, maar doorgaans groeit het hinderlijke gedrag onopgemerkt, tot een punt dat je er niet meer omheen kan. Vaak is t niet express…. maar de anderen hebben er wel last van.

Maar ….Zijn HBO-studenten dan tegenwoordig individualistischer, willen ze hun lessen alleen maar ‘Netflixen’ (zeg maar; ik kijk wat ik leuk vind, als ’t mij uitkomt en de rest boeit niet), of weten ze niet wat fatsoenlijk gedrag is? Hoe komt het dan dat ze zich wél professioneel kunnen gedragen tijdens stages of projecten? Daar komen studenten vaak goed gekleed en op tijd, ze werken constructief en meestal met een positieve bijdrage aan de sfeer! Hoe kunnen we deze tegenstrijdige beelden verklaren? En is er iets aan te doen?

Een verklaring voor incorrect gedrag in de klas kunnen we vinden bij het principe van sociale conformiteit. De term werd bekend door het onderzoek van Asch uit de jaren ’50. Hij toonde met experimenten aan dat sociale druk er voor kan zorgen dat een persoon dingen zegt of doet die overduidelijk niet correct zijn. Sociale conformiteit vindt natuurlijk ook plaats in het onderwijs. Mensen richten zich vaak niet zo zeer op de formele regels, maar kijken naar het gedrag van anderen. Bijvoorbeeld; als anderen in de klas te laat komen en de docent doet er niet moeilijk over, dan geldt de regel van op tijd komen waarschijnlijk niet meer en mag je dus zelf bepalen hoe laat je de les binnen loopt. Vergelijkbare verklaringen kun je vinden voor rommel in het lokaal, te laat inleveren van opdrachten, maar ook voor brutaal doen of soms ook pesten.

De eerste neiging om de neerwaartse spiraal tegen te gaan met nul-tolerantie en hard aanpakken, is vaak niet zo verstandig: de positieve effecten worden vaak overschaduwd door de negatieve. Eric van t Zelfde, de directeur van de probleemschool in Charlois te Rotterdam kan er over mee praten. Hij bestreed zo succesvol hinderlijk gedrag, maar het sloopte zijn personeel. Bovendien zijn er onderzoeken die aangeven dat op langere termijn van zero-tolerence juist een destructieve werking uitgaat.

Maar hoe moet je het dan aanpakken? Uit de didactische hoek komen geen standaard-recepten. Inspirende lessen doen wonderen voor de sfeer in de klas. En een docent die een goede relatie opbouwt met studenten en betrokken is, krijgt veel voor elkaar. In veel ‘lichte’ gevallen, zoals bij te-laatkomers kan een grapje maken al helpen: “Hé, ik hoop dat je het niet erg vindt, dat we alvast zonder jou begonnen zijn?”
Het markeren van de overtreding, op welke manier dan ook, kan helpen om het conformeren aan die nieuwe sociale regel te doorbreken. Vervolgens kan het mobiliseren van de groep, door te checken of er ook anderen zijn die zich over de kwestie willen uitspreken, een goede vervolgstap zijn. De beste oplossing vinden, is soms niet makkelijk en vraagt veel didactische wijsheid van de docent.

Deze tekst is bewerkt en is ook gepubliceerd in de hogeschoolkrant van Hogeschool Windesheim Win’.